هماهنگی با کتب درسی و پرهیز از قهرمان‌پروری؛ کلید موفقیت در آموزش قرآن

مسعود تهرانی‌فرجاد؛ مدیرکل پژوهش، برنامه‌ریزی و تبیین ضوابط سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در پاسخ به این سوال که چرا دانش‌آموزان پس از سال‌ها آموزش و فراگیری درس قرآن در مدارس، توانایی روخوانی ساده را هم ندارند به خبرنگار ایکنا گفت: انصافا اگر بخواهم به عنوان یک مولف کتب دوره ابتدایی نکاتی را بیان کنم باید بگویم مگر در بقیه درس‌های‌شان چگونه هستند؟ بقیه درس‌ها را هم به شکل کپسولی، دوپینگی و کنکوری می‌خوانند بنابراین مسئله فقط درس قرآن نیست. گاهی اوقات چیزهایی را قصد و برنامه‌ریزی می‌کنیم اما در عرصه اجرا به خوبی عمل نمی‌کنیم و آنچه باید انجام شود، انجام نمی‌شود. اگر برای تحقق آن مقدار انتظاری که در کتب درسی از دانش‌آموزان وجود دارد، معلمان پای کار می‌آمدند و دچار افراط و تفریط نمی‌شدند و کار به جایی می‌رسید که دانش‌آموزان ما مخصوصا در دوره ابتدایی، در یک بستر مناسب و با نگاهی که در کتب درسی آمده، پیش می‌رفتند نتایج بهتری حاصل می‌شد نه اینکه به طرف بگوئیم کلاه فلانی را برایمان بیاور و او سرش را بیاورد و واقعا گاهی این اتفاق در درس قرآن افتاده است. 

 

وی با بیان اینکه نتوانسته‌ایم برنامه‌های استاندارد و فراگیر خودمان را پیش ببریم، افزود: حال سؤال این است که چرا نتوانسته‌ایم؟ یکی از دلایل، تغییر در مدیریت‌ها و فراز و فرودها در این زمینه بوده است که باعث شده بحث‌های قرآنی در نگاه سیاستگذاران کمر‌نگ شود. از سوی دیگر ما اهالی قرآن هم در جاهایی افراط می‌کنیم بدین معنا که ناخواسته با برنامه‌های پنهان و بعضا با برنامه‌های عیان و عریان، کودکان خودمان را مقایسه کرده و به استعدادهای آنها جهت کاذب می‌دهیم. ما باید قرآن را به زبان کودکان و با توجه به خصوصیات آنها فراگیر کنیم تا همه احساس موفقیت کنند یعنی باید با لسان قوم حرف بزنیم نه اینکه برخی احساس موفقیت کرده و برخی  احساس شکست داشته باشند چون در این صورت احساس علاقه‌مندی به قرآن کم می‌شود بنابراین برای یکبار هم که شده، ما اهالی قرآن باید دور هم بنشینیم و برنامه مناسب و به دور از افراط و تفریط طراحی کنیم چون مخاطبان ما کودکان زیر هفت سال هستند. این را سال‌هاست که در سازمان ملی تعلیم و تربیت بیان کرده‌ام.

 

تهرانی فرجاد ادامه داد: دوستی از بنده سؤال کرد که شما برای استعدادیابی چه کرده‌اید، گفتم ما قبل از استعدادیابی باید زمینه‌های شکوفایی استعداد را فراهم کنیم و نگاهمان هم فراگیر باشد و کاری کنیم که در برنامه‌های قرآنی ما چه در روخوانی، چه حفظ موضوعی، چه حفظ نسبی و ... هیچ کودکی احساس عدم موفقیت نداشته باشد. اخیرا اساتید دلسوز و دغدغه‌مند قرآن بر حفظ نسبی قرآن تأکید دارند و می‌گویند اینگونه نیست که بگوئیم حافظ کسی است که از حفظ تمام قرآن را بخواند بلکه ما می‌توانیم حافظِ بخشی از قرآن باشیم؛ این حفظ نسبی یا مقدماتی است. اگر این کار را انجام دادیم آنگاه باعث فراگیر شدن علاقه‌مندی به قرآن می‌شویم. این چیزی است که قبلا در خانواده‌ها بدون سازوکار رسمی وجود داشته است تا هرکسی فکر کند استعداد قرآنی دارد اما ما بسیار زود سراغ استعدادیابی و قهرمان‌پروری می‌رویم. نباید رقابت‌ها را مخصوصا در سنین کودکی به سمتی ببریم که در یک جمع بیست نفره، نوزده نفر احساس کنند که توانایی ندارند. در این صورت زمینه به خوبی برای آنان فراهم نشده است.

 

وی با اشاره به نقش معلمان یادآور شد: بحث جدی این است که برنامه‌های ما، چه در کتاب درسی و چه برنامه‌های ملی نتوانسته‌ است نهضتی راه‌اندازی کند یعنی معلمی که سر کلاس می‌رود فقط به صورت مقطعی فهمیده است رویکرد این کتاب چیست. بنابراین ما ابتدا باید دست معلم را در دست قرآن بگذاریم و حال او را خوب کنیم. اگر این اتفاق بیفتد معلم احساس می‌کند که این آموزش قرآن، مسئله خودش است. حتی بعضا معلمانی را مشاهده می‌کنیم که رشته ریاضی یا فنی خوانده‌اند اما دو دوره که کلاس آموزشی می‌روند تبدیل به معلم یا قاری خوبی می‌شوند چون حس لازم در آنها ایجاد شده است بنابراین باید همین کتاب‌های موجود با وجود کاستی‌هایی که دارند با پشتیبانی و آموزش مربیان و معلمان به صورت مستمر تدریس و پشتیبانی شوند، در این صورت اثربخش خواهد بود چون کارهای پژوهشی زیادی در این مورد صورت گرفته است.

 

تهرانی‌فرجاد تصریح کرد: برخی از معلمان شش سال قبل بیست و چهار ساعت آموزش قرآنی دیده‌اند اما آیا این برای معلمی قرآن پایه کفایت می‌کند؟ جواب منفی است چراکه معلم باید دائما با روش‌‌های جدید آموزشی آشنا شود. واقعیت این است که وزارت آموزش و پرورش، در این زمینه دستش خالی است و واقعاً تنهاست. قبلا معاونت پرورشی، مسابقات قرآن برگزار می‌کرد که محتوای آن از کتب درسی نبود اما امروزه کتاب درسی، غذای اصلی دانش‌آموز است و مخلفات آن هم مواردی همانند مسابقات، اردو و... است، این کار خوبی است که انجام شده است. معتقدم باید در دارالقرآن‌ها، موضوعات را غنی‌تر و عمیق‌تر از کتب درسی ارائه کنیم اما وقتی کتاب درسی حرف خود را می‌زند و دارالقرآن‌ها کار خود را می‌کند و بین این دو هماهنگی وجود ندارد، کودک دچار ابهام می‌شود چون الان کتاب‌های درسی کلاس، شکل عمومی دارد و در دارالقرآن‌ها بحث عمیق‌تر است.

 

وی افزود: ما مدتی در مدرسه‌ ابتدایی کار می‌کردیم و آمدیم همین کتاب درسی را عمق بخشیدیم و مثلا به دانش‌آموزان می‌گفتیم درباره این موضوع فکر و تدبر کنید که چرا در قرآن گفته شده است به والدین خود احسان کنید و چرا به جای احسانا، گفته نشده امدادا؟ در این صورت به تدریس قرآن عمق بخشیده شده و دانش‌آموز ما احساس می‌کند همه جریان قرآنی کشور هماهنگ هستند و یک ساز می‌زنند اما در جایی عمومی‌تر و در جایی فاخر‌تر است. سنین زیر هفت سال را خشت اول می‌نامیم که گفته می‌شود باید معمار، طراحی را به شکل درستی انجام دهد تا بنا کج بالا نرود. معتقدم در این سن به جای قهرمان‌پروری و تأکید بر محتوای خاص، باید به گونه‌ای عمل کنیم که همه کودکان احساس موفقیت کنند. اگر می‌خواهیم این کار را انجام دهیم باید روی انس با قرآن تمرکز کنیم که این انس در سنین زیر هفت سال حد یادگیری ندارد بلکه فرد موفق کسی است که مقداری از قرآن را بلد است و لازم نیست همه قرآن یا یک جزء آن را حفظ باشد چراکه کارهای بسیار تخصصی و خواندن خط عثمان طه، به درد جاهایی همانند نمایشگاه قرآن می‌خورد.

 

این کارشناس آموزش قرآن بیان کرد: در برنامه‌های قرآنی باید همانند پزشکی عمل کنیم که قسم بقراطی می‌خورد که به بیمار خیانت نکند. در برنامه‌های قرآنی هم معلمان و دست‌اندکاران باید سوگند بخورند که همه شاگردان من حق دارند در برنامه‌های قرآنی، طعم شیرین موفقیت را بچشند و اگر موفق نشدند به خاطر محتوا و روش من بوده است و اگر شاگرد طعم موفقیت را در برنامه قرآنی نچشید و دچار سرخوردگی شد، به این سوگند عمل نکرده‌ام. البته در سنین بالاتر، قهرمان‌پروری هم داریم. باید کاری کنیم قرآن تبدیل به مسئله اصلی معلم، صدا و سیما و ... شود. البته لزومی ندارد که حتماً فعالیت‌های ما از قرآن باشد بلکه می‌تواند درباره قرآن باشد مثلا اگر دانش‌آموزان نمایش قصه اصحاب فیل را اجرا کنند، همین کاری قرآنی است حتی اگر سوره فیل را حفظ نباشند؛ این هم اقدامی در راستای انس با قرآن است.