اجمال با جایگاه تبیینی قرآن منافاتی ندارد

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا، عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی 29 اردیبهشت ماه در نشست علمی« نقش عمومات و مطلقات قرآنی در حل مسائل مستحدثه» که در نمایشگاه دستاوردهای قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد با بیان اینکه بدون تردید قرآن کریم در نزد همه فقها به عنوان یکی از منابع اجتهاد و استنباط احکام شرعی است گفت: بحث عمومات و اطلاقات از این جهت مهم است که اگر حجیت آن ثابت نشود نمی‌تواند در  استنباط حکم شرعی مورد استفاده باشد.

وی با بیان اینکه مراد از  عمومات قرآنی معنای الفاظ عام و مطلق ظاهری است افزود: در این زمینه استفاده از عمومات و اطلاقات، دیدگاه های مختلفی از افراطی و تفریطی ‌وجود دارد که سبب شده تا برخی الفاظ و عمومات قرآن در مسائل مستحدثه را مطلقا جائز بدانند و برخی مطلقا آن را رد ‌کنند.

خادمی کوشا با اشاره به نقش‌آفرینی قرآن در استنباط احکام شرعی گفت: این مسئله از دو جهت یعنی بررسی مقتضی حجیت عمومات و بررسی موانع حجیت قابل بحث است و اقتضای حجیت در ادله لفظی براساس صدق لفظ و ظهور معنا شکل می‌گیرد.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه صدق عمومات قرآنی دو دسته هستند بیان کرد: نوع اول به نحو استعمال لفظ است که وصف حقیقت یا مجاز می‌گیرد و نوع دوم بحث انطباق معنا است که فقط وصف صدق و کذب می‌گیرد.

این استاد و محقق حوزه ادامه داد: براین اساس، گاهی لفظی در قرآن به تعداد بسیار زیادی به کار می‌رود ولی چون معنای مجازی است و یا ما نمی‌دانیم مجاز یا حقیقت است  نمی‌تواند حجیت در استنباط حکم داشته باشد ضمن اینکه اگر آن لفظ برای وضع جدید نباشد هم نمی‌تواند مورد استفاده باشد.

خادمی کوشا با بیان اینکه اگر انطباق میان معنا  و مسئله مستحدثه ایجاد شد در این صورت مقتضی حجیت خواهد بود ادامه داد: اینکه عمومات قرآنی در مسائل مستحدثه، حجیت دارد بستگی به شرائط دارد از جمله اینکه کاربرد حقیقی عمومات در موضوعات جدید، بدون وقوع وضع جدید باشد همچنین احراز انطباق معنای عمومات بر موضوعات جدید احراز شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به موانع حجیت در عمومات قرآن بیان کرد: برخی می‌گویند عمومات قرآنی قابل استفاده نیستند چون در مقام اجمال هستند؛ ولی این افراد دلیل روشنی برای آن نیاورده‌اند.

وی با بیان اینکه برخی انصراف از موضوعات جدید را یکی دیگر از موانع در عمومات می‌دانند بیان کرد: انصراف ذکرشده انصراف بدوی است زیرا از نوع انصراف وجودی است که منشا آن ندرت یا فقدان وجود خارجی است و از نگاه عرف نمی‌تواند در معنای لفظ تغییری ایجاد کند.

خادمی کوشا اظهار کرد: عدم امکان تقیید، عدم جریان اصل، عدم قرینه و عدم تخصیص  در مورد مصادیق جدید از  موانع در این مسیر است زیرا متکلم حکیم وقتی کلامی را برای همه در تمام اعصار و اماکن بیان فرموده به نحوی بیان فرموده که عام باشد.

تفسیر، بیان معنای الفاظ نیست

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن به عنوان ناقد گفت: از نقاط ضعف این مطالب، عدم استفاده از آیات قرآن در آن بود  در حالی که این نظریه، قرآنی است و باید شاهد مثال از آیات  داشته باشد.

وی با بیان اینکه مبانی بحث تنقیح نیست تصریح کرد: آنچه به عنوان مبانی از سوی ارائه دهنده بیان شد روشن نیست زیرا اگر مبانی پذیرفته شده فقه باشد ایراد در آن وجود دارد.

این پژوهشگر اظهار کرد: ارائه دهنده معنای الفاظ و ظاهر آیات قرآن را تفسیر دانسته است در صورتی که وقتی ما ظاهر قرآن را معنا کنیم تفسیر محسوب نمی شود زیرا تفسیر، پرده‌برداری از امری پوشیده و کشف معنای حقیقی آیه است.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با بیان اینکه برخی کشف مقاصد قرآن را تفسیر می‌دانند افزود: اگر باب مقاصد در این بحث باز شود دامنه استنباطات بسیار گسترده تر خواهد شد .

یوسفی مقدم با بیان اینکه بحث شایعی در میان متفکران وجود دارد که عمومات و مطلقات قرآنی به نحو قضایای حقیقیه و نه خارجیه هستند گفت: بنده معتقدم که از قضایای خارجیه می‌توانیم به قضیه حقیقیه برسیم؛ مثلا در قصه‌های قرآن و آیاتی که صرفا شان نزول آن برخی اشخاص هستند می توان برداشت عام با تنقیح مناط داشته باشیم و این کار ایرادی ندارد.

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن تاکید کرد: به همین دلیل بسیاری از آیات قرآن، آیات الاحکام هستند زیرا از آن می‌توانیم قضایای حقیقیه را به دست آوریم.

یوسفی مقدم ادامه داد: ایشان معتقد است که در صورتی  لفظ قرآن حجیت است که معنای آن در عصر کنونی هم منطبق بر دوره نزول قرآن باشد؛ در این صورت اگر  معنای اصطلاحی تغییر جزئی هم داشته باشد دیگر منطبق بر امروز نخواهد بود و از این حیث نظر مولف محل بحث است.

یوسفی مقدم با اشاره به روش علامه طباطبایی بیان کرد: علامه طباطبایی معتقد است که ما روشی مسلم در فقه داریم که باید آیات را در این روش مورد بحث قرار دهیم از این رو وقتی از عمومات بحث می شود به معنای آن نیست که آیه را باید از مقام بیان بیندازیم بلکه باید حدود و ثغور آن را روشن کنیم.

وی با بیان اینکه علامه قائل به تفسیر قرآن با قرآن است گفت: برخلاف نظر ارائه دهنده، مقام تشریع و مقام بیان بودن قرآن قابل تکفیک نیست. مقام تشریع جایگاه خود را دارد و کلیات حکم را بیان  می‌کند و برای تبیین حکم باید سراغ آیات دیگر قرآن و یا روایات برویم.

اجمال در تنافی تبیین نیست

همچنین حجت‌الاسلام رضا اسلامی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی  در سخنانی گفت: اختصاص محورهایی که ارائه شد  به قرآن روشن نیست زیرا تنها بحثی اصولی ارائه شد که ربطی به قرآن هم ندارد.

اسلامی با اشاره به برخی شبهات در مورد عمومات و مطلقات افزود: قرآن محورها می‌گویند چون سطح قران بالاست به راحتی نمی‌توانیم عمومات و اطلاقات آن را بشکنیم و باید احترام قرآن را حفظ کنیم از طرفی تخصیص و تقیید آن را یا باید با سنت یا با قرآن و یا با عقل بزنیم که این دسته تنها شکستن اطلاق و عموم را با خود قرآن می پذیرند و روایت، عقل  را دارای این توانائی نمی‌دانند.

وی تاکید کرد: در مقابل، سنت‌محورها که غالب علمای اهل سنت امروز این طور هستند کسانی هستند که قرآن را گرچه تکریم می‌کنند ولی سنت را در رده اول در اجتهاد می دانند و می گویند قرآن هم از طریق سنت شناخته می شود.

اسلامی بیان کرد: ما در قضایای خارجی نیز می‌توانیم از عمومات استفاده کنیم مثلا در آیه 19 مدثر« فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ» آیا می‌توانیم آن را با نقشه‌های دشمنان امروز علیه اسلام مقایسه کنیم و از آن حکم لعن  این گروه را بیرون بیاوریم؟.

وی افزود: عمومات و اطلاقات قرآنی بدون قرینه نیست مانند آیه 72 سوره اسراء « آیه« وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا»؛ در اینجا اعمی استعمال حقیقی یا مجازی است؟  اگر بگوئیم کور بودن کافر معنای مجازی است این مسئله ایجاد می شود که اطلاقات و عمومات همواره نیاز به قرینه ندارد و روشن است؛ یا در آیه« فلینظر الانسان الی طعامه؛ در اینجا به علم اطلاق طعام شده است و این اطلاق چه ایرادی دارد؟؛ یا برای نماز شب اطلاق بیع بهشت شده است.

اسلامی با بیان اینکه به عنوان نمونه دیگر، ایمان در روایت به معنای شیعه  دوازده امامی است ولی در قرآن اذعان قلبی به مسئله ای است تصریح کرد: حجیت قرآن چندلایه و معنا دارد یعنی باید مشخص کنیم که حجیت در چه سطحی است؟ از طرفی اجمال، آسیبی به قرآن نمی‌زند و با تبین قرآن منافاتی ندارد.

همچنین حجت‌الاسلام خادمی کوشا مجددا در سخنانی گفت: حیث بحث بنده اصولی است بنابراین نیازی به بکارگیری آیه قرآن نیست. همچنین خطای دیگر ناقدان این است که پیش فرض‌های بحث از سوی آنان رعایت نشد زیرا حرف من این است که عمومات با فرض اینکه قرآن، حجیت دارد آیا قابل استفاده است؟.

وی با بیان اینکه موضوعات بحث هم رعایت نشد زیرا بحث ما در مورد الفاظ عام و مطلق است نه عمومات استنباط از آیات بیان کرد:  گرچه گاهی فقها در آیات قرآن، مقاصدی عمل می کنند ولی به آن باور چندانی ندارند.

خادمی کوشا تصریح کرد: شبهاتی در مورد اصل ظواهر حجیت قرآنی داریم، به همین دلیل فقهای امروزی که ظواهر را حجت می‌دانند با این مشکلات روبرو هستند مثلا قرآن، موت را یک ‌معنا می‌گیرد ولی امروزه موت در عرف متفاوت است؛ به عنوان مثال به کسی که حیات مغزی دارد ولی ضربان قلبش نمی زند می‌گویند حیات دارد و نمی‌گویند مرده است.

یادآور می شود نمایشگاه دستاوردهای قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از 28 اردیبهشت ماه گشایش یافته و تا 4 خرداد ماه هر روز از ساعت ده تا 13 و 22 تا یک بامداد پذیرای علاقه مندان در چهار راه شهدا، سالن ولایت سالن همایش های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی است.

انتهای پیام