نگاهی به مفهوم «نبأ عظیم» در قرآن

«نبأ عظیم» به چند معنى تفسیر شده؛ قیامت، قرآن، تمام اصول عقائد دینى اعم از مبدأ و معاد؛ ولى قرائن موجود در مجموعه آیات این سوره، نشان مى‌دهد که: تفسیر آن به «معاد» از همه برترى دارد.
اما در روایات زیادى که از طرق اهل بیت(ع) و بعضى از طرق اهل سنت نقل شده، «نبأ عظیم»‌(خبر بزرگ) به مسئله ولایت و امامت امیرمؤمنان على(ع) که مورد اختلاف و گفت‌وگو از سوى جمعى بود، یا به مسئله «ولایت به طور اعم» تفسیر شده است.
این روایات، گاه از خود على(ع) و گاه از امامان دیگر نقل شده، که به‌عنوان نمونه سه روایت را در اینجا مى‌آوریم:
۱) روایتى است که حافظ، «محمّد‌بن مؤمن شیرازى» که از علماى اهل سنت است نقل کرده که: پیامبر اسلام‌(ص) در تفسیر «عَمَّ یَتَساءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» فرمود: «منظور، ولایت على‌(ع) است که از انسان در قبر درباره آن‌ها سؤال مى شود، و هیچ کس در شرق و غرب عالم، در برّ و بحر از دنیا نمى رود، مگر این که فرشتگان از او درباره ولایت امیرمؤمنان‌(ع) بعد از مرگ پرسش مى کنند، و به او مى گویند: دینت چیست؟ پیامبرت کیست؟ و امامت کیست؟ (۱).
۲) در حدیث دیگرى آمده است: روز جنگ «صفین» مردى از لشکر «شام» در حالى که سلاح بر تن پوشیده، و قرآنى حمایل کرده بود، وارد میدان شد، و سوره «عَمَّ یَتَساءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» را تلاوت مى‌کرد، على‌‌(ع) شخصاً به میدان او آمد و به او فرمود: ««أَتَعْرِفُ النَّبَأَ الْعَظِیْمِ الَّذِى هُمْ فِیْهِ مُخْتَلِفُونَ»؟ «آیا مى‌دانى نبا عظیمى که در آن اختلاف دارند چیست»؟
آن مرد در جواب گفت: «نه، نمى دانم».
امام فرمود: «اَنَا وَ اللّهِ النَّبَأُ الْعَظِیْمُ الَّذِى فِیْهِ إِخْتَلَفْتُمْ وَ عَلى وِلایَتِى تَنازَعْتُمْ، وَ عَنْ وِلایتَىِ رَجَعْتُمْ بَعْدَ ما قَبِلْتُم... وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ تَعْلَمُونَ ما عَمِلْتُمْ ««منم آن نبأ عظیم که درباره آن اختلاف دارید و در ولایت من به نزاع برخاسته اید، شما از ولایت من باز گشتید بعد از آن که پذیرفتید، و در قیامت خواهید دانست که چه عملى انجام داده‌اید» (۲).
۳) در روایتى از امام صادق‌(ع) آمده است: «أَلنَّبَأُ الْعَظِیْمُ الْوَلایَةُ ««نبأ عظیم همان مسأله ولایت است». (۳).
جمع میان محتواى این روایات، و آنچه در مورد تفسیر آیه به مسئله «معاد» ذکر کردیم، از دو راه ممکن است:
نخست این که: «نبأ عظیم» مفهوم وسیع و گسترده اى دارد که همه این‌ها را شامل مى شود، هر چند به هنگام نزول این آیات تکیه قرآن بیش از همه در بیان این جمله، روى مسأله معاد بود، ولى این مانع نمى شود که آیه مصداق‌هاى دیگرى نیز داشته باشد.
دیگر این که: همان گونه که مى دانیم و بار‌ها نیز گفته ایم، قرآن داراى بطون مختلفى است، یعنى یک آیه ممکن است معانى متعددى داشته باشد که از میان آن‌ها یک معنى ظاهر است، و معانى دیگر، بطون قرآن است که به کمک قرائن مختلفى از آن استفاده مى‌شود، و یا به تعبیر دیگر، نوعى دلالت التزامى است که براى همه کس جز خاصان روشن نیست.
تنها این آیه نیست که داراى ظاهر و باطنى است، آیات زیاد دیگرى در قرآن کریم داریم که در روایات اسلامى تفسیرهاى گوناگونى براى آن آمده، که بعضى هماهنگ با ظاهر است‌ و بعضى معنى باطن را بیان مى‌کند.
ولى، این نکته را مؤکداً یادآور مى‌شویم که: فهم باطن قرآن بدون وجود قرائن روشن، یا تفسیرهایى که از شخص پیغمبر(ص) و امامان معصوم(ع) رسیده است، جائز نیست و وجود بطون براى قرآن نباید دستاویزى براى هوسبازان و منحرفان شود، که آیات قرآن را هرگونه بخواهند به میل خود تفسیر کنند.

منبع: تفسیر نمونه، جلد بیست و ششم.

تهیه و تنظیم: تقی قاسمی خادمی
انتهای پیام