«ناصر خسرو» شاعر نوش‌داروها؛ استنکاف سازمان غذا و دارو از بازرسی بازار سیاه

گروه سلامت ــ ناصر خسرو دیگر تنها شاعر شوریده قرن پنجم نیست، نامش در روزگار ما تداعی‌کننده بازار سیاه داروی تهران است؛ بازاری که هر بیمار نیازمندی دارویش نوش‌دارو شد به اینجا سری می‌زند. خوش‌شانس باشد دارو را به صورت اصلی و با تاریخ مصرف واقعی پیدا می‌کند و اگر بدشانس هم باشد تقلبی بودنش چندان تفاوتی با نبود آن ندارد. بازاری بدون متولی نظارت و بدون رقیب همچنان فعالیت می‌کند و مردم را به سوی خود می‌خواند.

ناصر خسرو و فروشندگانی که خریدار دارو شده‌اند؛ نوشدارویی اگر باشد

تخم و بر و برگ همه رستنی
داروی ما یا خورش جسم ماست
هر چه خوش است آن خورش جسم توست
هر چه خوشت نیست تو را آن دواست
این ابیات در قرن پنجم سروده شده، اما نام شاعرش برای مردمان قرن چهاردهم یادآور دارو و درمان است؛ ناصرخسرو قبادیانی شاعری که از ملک بلخ برخواست اینک گذری به نامش در ملک ری وجود دارد که نه نسبتی با شعر دارد و نه تاریخ، نسبتش اما با دارو است و خورش جسمی که کس را خوش نیاید.

«ناصرخسرو» نامش مترادف با بازار سیاه دارویی ایران است. هر کس مریضی یا بیماری دارد که دوایش به نوشدارو می‌ماند حتماً یکبار گذرش به این خیابان که از میدان امام خمینی(ره) آغاز و به پانزده خرداد ختم می‌شود افتاده است.

ناصرخسرو یا همان خیابان ناصریه دوران قاجار و کوچه مروی از گذشته بسیار دور محل بساط دوافروشان و اجناس غیرقانونی بوده و مدت‌ها افراد سودجو و سوداگران در آن جولان می‌دادند، بعدها پلیس، قاچاقچیان و معتادان مواد مخدر را از آن خیابان جمع‌آوری کرد و امنیت را به آن خیابان برگرداند نامش همچنان به صورت بازاری که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن پیدا می‌شود باقی ماند و اما داروفروشان غیرقانونی هیچ گاه آنجا را ترک نکردند و نام آن خیابان را به شغل خود گره زدند.

پاتوق آنها از ضلع جنوبی میدان امام خمینی(ره) از ابتدای خیابان ارباب همایون و پیاده روی پشت مخابرات آغاز شده و پس از رسیدن به خیابان ناصرخسرو به کوچه مروی در همان خیابان که عمده تجمع آنهاست ختم می‌شود. در ابتدای راه یعنی همان پشت مخابرات مهمترین و با سابقه‌ترین داروفروشان قرار دارند که گرانترین و کم‌یاب‌ترین داروها اگر باشد نزد این‌ها یافت می‌شود، این‌ها نزد خود هیچ دارویی نگه نمی‌دارند زیرا اصولاً نباید مدرک جرم را همراه داشته باشند تا اگر گیر پلیس افتادند چیزی همراه نداشته باشند.

تقسیم‌بندی دارو/ خرید به جای فروش
هنوز از این سوی میدان به آن سو نرفته بودم که یک جوان خوش‌پوش من را به سوی خود می‌خواند، «پروکاربازین» 50 میلی که این روزها حکم نوشدارو را برای بیماران مبتلا به تومورهای سرطانی پیدا کرده است بهانه کرده و از فروشنده می‌پرسم که این کپسول را می‌خواهم. من چیزی از تومور و سرطان‌ نگفته‌ام اما سریع تشخیص می‌دهد. فرد دیگری را به من نشان می‌دهد که ظاهرش به کارمندهای ساده می‌خورد اما کارمند نیست، «آدم موجهی که در کار سرطان و تومور است» این را فروشنده اولی درباره او می‌گوید که می‌پرسم مگر تقسیم‌بندی کرده‌اید، جواب می‌دهد هر صنفی این کار را می‌کند ما هم برای راحتی کار این تقسیم‌بندی را بین خود انجام داده‌ایم. من داروهای کلیه و اورولوژی را می‌فروشم البته فقط در میدان این طوری هست و گرنه در خود خیابان هر چیزی را می‌فروشند. شهرام همان فردی است که فروشنده اولی معرفی می‌کند، نام دارو را می‌گویم جواب می‌دهد پیدا نمی‌شود نگرد، می‌گویم فروشنده‌های دیگر ندارند؟ جواب می‌دهد: «آنها هم به من مراجعه می‌کنند» با اصرار من دلش به رحم می‌آید و تماسی می‌گیرد. « الو .... پروکاربازین 50 میلی موجوده؟ ... 200 هست آن هم ویال، کپسول 50 میل خیلی وقته نداریم» جواب مردی است که پشت تلفن به شهرام می‌گوید و قرار است او به من منتقل کند اما صدایش را به وضوح می‌شنوم. تلفن را قطع نکرده با اشاره به من می‌فهماند بیشتر از این نگردم.
می‌پرسم مگر شما دارو هم از مردم می‌خرید؟ آره چرا که نه بیمارهایی هستند با نسخه پزشک دارو با قیمت دولتی از داروخانه می‌گیرند یکی دو درصد گرانتر ما از آنها می‌خریم هم آنها سود می‌کنند هم ما، دو طرف راضی هستیم تازه شاید کار بنده خدای دیگر با این داروها راه بیفتد.

ارزانی دارو با نرخ دولتی و فروش با نرخ آزاد در بازار سیاه
خرید داروی دولتی از سوی سوداگران بازار سیاه ناصرخسرو را کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، تأیید می‌کند. وی درگفت‌وگو با ایکنا گفت: موارد متعددی در این باره مشاهده شده است. این افراد به هر طریقی نسخه‌ای را در دست و از طریق داروخانه‌های دولتی و با قیمت مصوب دارو را تهیه می‌کنند، بخشی از دارو را بیمار ذخیره‌سازی می‌کند و بخشی دیگر را در بازار سیاه می‌فروشد. از سوی دیگر آن فرد ممکن است مصرف‌کننده واقعی نباشند یا ممکن است داروی ایرانی را مصرف کنند و داروی خارجی را بفروشند.

حسام‌الدین شریف‌نیا، عضو انجمن داروسازان تهران، نیز در این باره به ایکنا گفت: بخشی از داروهایی که در ناصرخسرو به فروش می‌رود، از همین داروهایی است که بیماران با نسخه و با کسر بیمه از داروخانه‌ها خارج کرده‌اند. از جمله دلایل این کار نبود نسخه‌نویسی الکترونیک در کشور است. بعضی از بیماران به دلیل نیازی که دارند دارویی را که از داروخانه گرفته با قیمت بیشتر از داروخانه می‌فروشند و بخشی از هزینه‌های این بیماران از این طریق جبران می‌شود.

جهانپور از جمله راه‌های جلوگیری از این اقدام را توزیع کنترل شده‌ داروها دانسته و اظهار می‌کند: بیش از 300 قلم دارو با هماهنگی بیمه تهیه می‌شود و اگر آنها همکاری کنند، هماهنگی‌هایی برای ایجاد سامانه‌ای جدید در حال انجام است که با کد ملی و سوابق بیمار دارو در اختیار بیمار قرار گیرد که هم میزان مصرف و هم نیاز بیمار نیز به آن دارو کنترل شود.

اعتماد به جبر
راه خود را ادامه می‌دهم. اینجا، ورودی ناصرخسرو از میدان امام خمینی، خریداری 5 بسته را از فروشنده تحویل می‌گیرد. اس سیتالو هگزال آلمانی برای اختلال افسردگی است. آرام به او می‌گویم خبرنگار هستم. خود را علی معرفی می‌کند و از گفت‌وگو با من استقبال می‌کند. برادرش افسردگی ماژور دارد هر بسته را 60 هزار تومان خریده است. ایرانی آن در بازار موجود بوده و هر بسته آن 8 هزار تومان است تا پیش از آن هر بسته آلمانی را 20 هزار تومان می‌خرید. واردات آن متوقف شده و مجبور می‌شوند ایرانی بخرند. قرص ایرانی همان تأثیر قرص آلمانی را بر برادرش داشته اما مشکل در حساسیتی بوده که نوع ایرانی برایش ایجاد کرده است. به همین دلیل مجبور شدند دوباره از آلمانی آن استفاده کنند. یکی از قرص‌ها را می‌گیرم تا 2020 اعتبار دارند، از او پرسیدم که نمی‌ترسی قرص‌ها تقلبی یا تاریخ انقضایش جعلی باشد؟ جواب داد: مجبوریم اعتماد کنیم!

موضوع تاریخ انقضای دارو در بازار ناصرخسرو این روزها در رسانه‌های مختلف بازتاب داده شده و حتی نوبخت، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، خواستار ورود قاطع قوه قضاییه به بازار ناصرخسرو شد.

ما قاتل نیستیم
تاریخ مصرف را با یکی از فروشنده‌ها مطرح کردم و جواب داد: ما جنس بدون تاریخ مصرف دار آن هم تا دوسال را دست مشتری نمی‌دهیم، قاتل نیستیم. ما هم انسانیم و به مردم کمک می‌کنیم.

جستجوی پروکاربازین را از سر می‌گیرم الان وارد خیابان ناصرخسرو شده‌ام. جوانی حدود 35 سال را می‌بینم و کاغذی که نام کپسول را بر روی آن نوشته‌ام نشانش می‌دهم شماره‌ای می‌گیرد و پشت تلفن می‌پرسد، نداریم اما دی کارپازین 100 داریم، تاریخ انقضایش را می‌پرسم می‌گوید که نگران نباش، حتی پس انقضا اگر یخچالی نباشد تا 6 ماه قابلیت مصرف دارد. می‌پرسم خطرناک نیست به راحتی جواب می‌دهد نه به هرکسی دادیم کسی نیامده یقه ما را بگیرد. پاتوق ما مشخص است اگر بلایی سر کسی بیاید حتماً سراغمان می‌آمدند. همان جواب قبلی را به او می‌دهم و راه خود به درون ناصرخسرو که الان پیاده‌راه شده می‌گشایم.

پیشرفت و انصاف!
تقریباً هر 5 متر یک فروشنده نشسته و آرام دارو دارو می‌گوید و هر رهگذری را به سوی خود می‌خواند. در وسط روز ناصرخسرو شلوغ است اما بیشتر از مشتری فروشنده دارو در آنجا حضور دارند. به یکی از فروشنده‌ها نام داروی درخواستی را می‌گویم. من را همراه خود کرده و به داخل یک پاساژ فروش مواد آرایشی می‌رویم در یکی از مغازه‌ها فردی را صدا می‌زند که آی‌پدی در دست دارد. نام دارو را به او می‌گوید و او نامش را در آی پد خود وارد کرده و موجودی آن را چک می‌کند. به او می‌گویم که پیشرفته هستید! از تکنولوژی استفاده می‌کنید. با خنده جواب می‌دهد هر شغلی پیشرفت کرده و این هم پیشرفتی در کار ماست. دیگر نیاز نداریم تلفن کنیم به این و آن یا دارو را همراه خود داشته باشیم. یک برنامه حسابداری نصب کردیم و از این طریق موجودی و نوع داروهایی را که داریم ثبت می‌کنیم. اگر داشته باشیم مشخص است و اگر نه تکلیف خریدار روشن است. داروی شما را هم نداریم در دوزهای دیگر موجود است اما نمی‌شود ریسک کرد با پزشکش مشورت کنید. اگر دوز دیگر را خواستند ما اینجا داریم، کارت ویزیتش را به من داد تا اگر دارو را خواستم از او بخرم، حتی فروشندگان دارو در بازار سیاه به شغل خود پرستیژ داده و ابایی ندارند که خود را معرفی کنند و حتی کارت ویزیت به مشتری بدهند.

به نوعی که انگار به او اعتماد کرده‌ام گفتم اگر این دارو را پیدا کردم چگونه اصل یا تقلبی بودن دارو را تشخیص بدهم. اصلاً تاریخ انقضا دارند. جواب داد اگر دارو را پیدا کردی به من زنگ بزن خودم می‌آیم تا سرت کلاه نرود البته امکانش زیاد است. افرادی هم اینجا هستند که انسانیت سرشان نمی‌شود و داروی جعلی و فاسد را در اختیار مشتری می‌گذارند. اگر خود ما آنها را ببینیم از بازار بیرونشان می‌کنیم چون کاسبی ما را هم به هم می‌زنند.

فروشنده‌ای که دارو می‌خرد و قاچاق معکوس
حضور پررنگ فروشنده‌ها و کم بودن خریدار بسیار چشم‌گیر است. از فروشنده بعدی که در حال تلفن زدن برای پیدا کردن کپسول کذایی است این را می‌پرسم. جواب می‌دهد که دارو گران گشده و مردم دیگر به اینجا زیاد مراجعه نمی‌کنند. اگر دارو سراغ داشتی ما می‌خریم. با قیمت بالا هم می‌خریم اسم چند تا دارو را می‌آورم. تعداد را می‌پرسد یک عدد تخیلی می‌گویم و قیمت میلیونی برای آنها پیشنهاد می‌دهد. کمی سماجت می‌کنم. جواب می‌دهد آنها را به عراق یا افغانستان می‌برند با قیمت چند برابر می‌فروشیم تازه هنوز برای آنها ارزان است، اما برای ما سود خوبی دارد.

قاچاق معکوس دارو پدیده‌ای است که این روزها در بازار دارو به وجود آمده است. اگر تا پیش از نوسانات ارزی کردستان عراق و ترکیه مبدأ داروها به کشور بودند امروزه این مبدأ و چند کشور منطقه به مقصد داروهایی تبدیل شده‌اند که از بازار سیاه ایران تهیه شده‌اند.

شریف‌نیا در این باره گفت: قاچاق از سایر کشورها به ایران به این دلیل که صرفه اقتصادی ندارد کمتر انجام می شود اما برعکس آن زیاد است اگر یک دارویی را از ترکیه یا کردستان عراق به صورت آزاد بخرید براساس نرخ دلار بالای 11 هزار تومان محاسبه می‌شود، در حالی که دارو در ایران با دلار 4 هزار و 200 تومان خریداری می‌شود آنجا با ارز آزاد فروخته می‌شود قاچاق معکوس شامل داروی خارجی وارد شده با نرخ ارز دولتی و داروی تولید داخل هر دو می‌شود عمده کمبودهای دارویی در ایران هم به این دلیل است.

جهانپور هم با تأیید گفته‌های شریف‌نیا چنین گفت: دارو در ایران براساس ارز دولتی توزیع شده و نرخ آن در بازار از همه کشورهای جهان ارزان‌تر است. این زمینه را برای قاچاق معکوس فراهم کرده که ما بارها درباره آن هشدار داده‌ایم.

وی افزود: یکی از راه‌های جلوگیری از آن این است که نرخ دارو واقعی شده و اگر قرار است حمایتی شود باید در سطح عرضه رسمی از طرف سازمان‌های بیمه‌گر باشد. اگر قرار است ارز به دارو اختصاص پیدا کند خود ما به نوعی شکاف قیمتی بین بازاهای ایران و کشورهای منطقه ایجاد می‌کنیم که این می‌تواند فرصت را برای ایجاد قاچاق معکوس فراهم کند و اگر قرار باشد قیمت‌گذاری تغییر نکند تنها راه آن توسعه سامانه‌های غذا و دارو یا کنترل تهیه و توزیع دارو است در غیر این صورت مطمئناً بخشی از دارو قاچاق می‌شود.

کمتر از 10 درصد بازار دارویی کشور را داروی قاچاق تشکیل می‌دهد/ بازاری خارج از کنترل وزارت بهداشت
شریف‌نیا درباره سهم داروی قاچاق در کشور گفت: آمار دقیقی وجود ندارد، اما ارزش کل بازار دارویی کشور 4 میلیارد دلار بوده و برخی سهم قاچاق را 500 میلیون یورو بیان می‌کنند اما به نظر من این عدد کمتر بوده و شاید 100 تا 200 یورو باشد.
جهانپور هم بر آمار عضو انجمن داروسازان تهران صحه گذاشته و اظهار می‌کند: معمولاً در همه کشورهای جهان نزدیک 10 درصد ارزش بازار دارویی را بازار قاچاق تشکیل می‌دهد و این عدد در ایران بسیار کمتر است.

سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره نحوه برخورد با پدیده قاچاق دارو، نهادهای انتظامی و قضایی را مسئول دانسته و تصریح کرد: فقط اگر از ما کارشناس بخواهند برای این موضوع در اختیار آن‌ها می‌گذاریم ما خارج از داروخانه‌ها هیچ مسئولیتی نداشته و اصولاً برای ما تعریف نشده و معنی ندارد، چرا که برای ما بازرسی از مکانی تعریف دارد و باید مشخص و رسمی باشد؛ در حالی که بازار سیاه این‌چنینی نه مشخص است و نه رسمیت دارد، ما بازرسی به این نقاط اعزام نکرده و فقط در صورتی که مراجع قضایی یا تعزیرات حکومتی از ما درخواست کند که فردی را برای همراهی و کارشناسی اعزام کنیم چنین کاری را انجام می‌دهیم.

نظارت و بازرسی برعهده کیست؟

سخنان جهانپور مبنی بر عدم وظیفه سازمان غذا و دارو در موضوع بازار سیاه دارو در حالی است که همایون هاشمی، رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا بر لزوم بازرسی‌های مداوم سازمان غذا و دارو از این بازار تأکید کرد وبا بیان اینکه نباید بازار سیاهی برای دارو وجود داشته باشد، گفت: دارویی که از جایی غیر از داروخانه تهیه شود قاچاق بوده و دارویی است که می‌تواند به سلامت افراد آسیب برساند، مسئول و متولی حوزه دارو مشخص و آن‌هم سازمان غذا و دارو که یک سازمان تخصصی هم برای نظارت و هم برای تهیه و تدارک داروی مورد نیاز کشور است؛ قوه قضاییه و سازمان‌های استنتاقی بر حسب اعلام سازمان غذا و دارو مداخله کنند و اگر جایی دارو دپو شده یا قاچاق و عرضه می‌شود مکلف هستند دخالت کنند.

وی افزود: قانون تصریح دارد که سازمان غذا و دارو مستقیماً در مسئله قاچاق دارو دخالت نکند اما بر مسئله نظارتی این سازمان تأکید دارد و گزارش‌ ناظرین خود را به مقام عالی قضایی گزارش کرده و مقام قضایی هم از طریق نیروهای انتظامی دخالت کنند.

محممدعلی اسفنانی، مدیرکل تعزیرات حکومتی استان تهران، نظارت و بازرسی بر بازار دارو را وظیفه قوه قضاییه، تعزیرات حکومتی و وزارت بهداشت می‌داند دانست و اظهار کرد: تعزیرات حکومتی با همراهی کارشنسان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در دو بخش قاچاق و عرضه دارو در شبکه غیر رسمی دخالت و برخورد می‌کند. اگر جرمی در این حوزه شکل بگیرد بر عهده مجتمع جرایم پزشکی و خارج از وظیفه سازمان تعزیرات حکومتی است.

ناصرخسرو با صفر و یک تکثیر می‌شود
اما پیشرفت‌های داروفروش‌های ناصر خسرو تنها در تبلت فروشندگان آن خیابان خلاصه نشده امروز داروفروش‌های ناصرخسرو به شبکه‌های اجتماعی و فروشگاه‌های مجازی هم راه پیدا کرده است. بسیاری از آنها از این طریق به فروش کالای خود می‌پردازند و برخی دیگر نیز اصولاً کاری به ناصر خسرو ندارند و فقط از طریق همین شبکه‌ها بازار سیاه خود را برپا کرده و از آن طریق به فروش دارو به بیمار می‌پردازند.

جهانپور در این باره بیان کرد: بازار سیاه دارو به فضای مجازی رسیده و مواردی هم به دستگاه قضایی ارجاع داده شده و اکنون هم در حال شناسایی از سوی پلیس فتا هستند.

خیابان ناصرخسرو را که ادامه بدهی به عمارت شمس‌العماره می‌رسید، این عمارت دربار و حرمسرای ناصرالدین شاه قاجار را که نامش قبل از شاعر قرن پنجم بر این خیابان خودنمایی می‌کرد در ذهن مجسم می‌کند و قهوه‌های قجری که به خورد مخالفان و رقیبان می‌دادند، انگار تناسب مناسبی است بین بازار سیاه دارو و قهوه‌های سیاه مسموم یکی به ظاهر شفابخش در باطن نامشخص دیگری به ظاهر آرامش بخش و در باطن مرگ‌آور، گویی سرنوشت این خیابان چه ناصریه باشد و چه ناصرخسرو تا ابد به دارو و دوا گره خورده است. حال می‌خواهد دارو بوده و ما را ناخوش باشد یا خورش جسم که ما را خوش آید.
نگارش از یاسر مختاری

انتهای پیام

گزارش خطا