سادات‌فاطمی تأکید کرد:
گوش ندادن به ترتیل‌های خلیجی/ نه به «بومی‌سازی ترتیل»
گروه فعالیت‌های قرآنی: پیشکسوت قرآنی کشورمان ضمن رد ترتیل‌های خلیجی و توصیه به گوش ندادن این نوع از ترتیل‌ها، گفت: در کشور ما توان بومی‌سازی ترتیل وجود دارد، اما با توجه به روایات «اقرءوا القرآن بلحون العرب و أصواتها»، هیچگاه به سمت بومی‌سازی ترتیل حرکت نخواهیم کرد.
سیدجواد سادات فاطمی، پیشکسوت قرآنی کشورمان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ضمن ارائه تعریفی جامع از ترتیل، گفت: ترتیل از نظر لغوی به معنای در پی هم آمدن است، اما آن چیزی که در قرآن آمده است «و رتل القرآن ترتیلا» طبق تفسیری که از مفسرین به دست آمده است، تنها قرائت قرآن نیست، بلکه معنای آن، قرائت صحیح و همراه با فهم قرآن است. روایتی هم از امیرالمومنین(ع) در کتب روایی نقل شده است که می‌فرمایند «الترتیل تجوید الحروف و معرفه الوقوف» به این معنا که ترتیل، صحت قرائت و دقت در معنای قرآن است که موجب وقف و ابتداء صحیح می‌شود. بنابر این معنای ترتیل در آیه مبارکه‌ای که در قرآن نیز به آن اشاره شده است، این است.
وی با اشاره به اینکه در قرائت قرآن یک معنای اصطلاحی نیز وجود دارد که از آن به عنوان قرائت به روش ترتیل یاد می‌شود، افزود: این همان مصطلح غلطی است که رایج شده، ترتیلی که رایج شده است در واقع منظور «تدویر» است. از نظر سرعت تلاوت، علمای قرائت سه دسته درست کرده‌اند، یکی قرائت به روش «تحقیق» است که کُند خواندن و با تأنی و آرامش خواندن قرآن است، مورد دیگر قرائت به روش «تحدیر» است که به معنای سرعت دادن به تلاوت و تندخوانی قرآن است و مرتبه سوم که «تدویر» نام دارد به معنای حالت میانه بین تحدیر و تحقیق است. این حالت تدویر در اصطلاح جلسات قرآنی به ترتیل معروف شده است.
سادات فاطمی بیان کرد: اما چیزی که در کتب قرائت آمده است، قرائت همراه با تجوید کامل و صحت قرائت با توجه به مفهوم و معنا است، همچنین گفته شده که باید تمام این مراتب قرائت، اعم از تحقیق، تدویر و تحدیر مشمول ترتیل شود یعنی باید در تمامی مراتب صحت قرائت مورد توجه قرار گیرد.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان در ادامه در مورد شاخص‌های یک ترتیل استاندارد نیز بیان کرد: آن چیزی که در قرائت به این روش اهمیت دارد، سرعت متوازن و میانه تلاوت قرآن است، یعنی قرائت با سرعت مناسبی تلاوت شود، ضمن اینکه چندان همراه با وقت‌گیری نباشد و سرعت نیز زیاد بالا نباشد. معمولاً افرادی که می‌خواهند قرآن را همراه با یک قرائت الگو تلاوت کنند تا قرائت خود را تصحیح کنند و یا قرآن را ختم کنند، از این شیوه استفاده می‌کنند. البته قرائت تحدیر هم برای قرائت استفاده می‌شود.
این داور مسابقات بین‌المللی قرآن با تأکید بر اینکه معمول مجالسی که برای ختم قرآن کریم است و عموم مردم برای استماع حضور داشته و با قاری تلاوت می‌کنند، قرائت به روش تدویر استفاده می‌شود، تصریح کرد: اگر بخواهیم معادل زمانی را نیز بیان کنیم باید گفت؛ در ازای قرائت هر جزء از قرآن کریم حدود یک ساعت زمان برای این نوع تلاوت صرف می‌شود. ضمن اینکه از نظر صحت قرائت باید کاملاً صحیح قرائت شود، باید نکات مورد نظر در وقف و ابتداء حتی‌الامکان مورد نظر باشد. معمولاً از نظر لحنی، الحان پیچیده و خیلی پرکار استفاده نمی‌شود و الحان ساده‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از شاخص‌های صوتی این نوع تلاوت از اصوات خیلی بم و خیلی زیر استفاده نمی‌شود، معمولاً این مرتبه از قرائت قرآن با صوت متوسط خوانده می‌شود؛ چرا که فشار زیادی به قاری وارد نمی‌کند.
سادات‌فاطمی در ادامه صحبت‌های خود در پاسخ به این سوال که قاریانی که در عرصه ترتیل فعالیت می‌کنند آیا معنای آن را متوجه شده و براساس معنای آن فعالیت می‌کنند یا خیر، گفت: هر چیزی به صورت نسبی امکان‌پذیر است، ما حتی نمی‌توانیم بگوییم قراء مصری نیز ترتیل را به حد اعلاء خود اجرا کرده یا می‌کنند، آنها نیز به صورت نسبی عمل کرده‌اند. ما در عالم قرائت در بین اساتید بزرگ قرائت قرآن در سطح دنیا، اساتیدی همچون استاد «منشاوی» - که از نظر قرائت ترتیل فوق‌العاده اجرا کرده - و استاد «حصری» - که بارها تلاوت ترتیل داشته است و تلاوت‌های او بسیار در بین اهل قرائت مورد نظر است - و استاد «عبدالباسط» را شاهد هستیم که در حد اعلاء فعالیت داشته‌اند. در بین قاریان ایرانی نیز اساتیدی هستند که قرائت تدویر داشته‌اند و نوارهای صوتی آنها نیز پخش شده و در معرض استماع مردم قرار گرفته است، منتها من خودم شخصاً به این مطلب اعتقاد دارم که گرچه اساتید ایرانی هم تلاوت‌های ترتیل زیبایی را ارائه داده و مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته است اما در مقایسه با قراء بزرگ مصر مانند استاد منشاوی و استاد حصری نمی‌توانیم خیلی به قرائت قراء ایرانی از نظر فنی اعتماد کنیم.
وی در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: به این جهت نمی‌توانیم در مقایسه با قراء مصری به توانمندی قاریان ایرانی اعتماد کنیم که به هر صورت زبان قراء ایرانی زبان عربی نیست و نمی‌توان انتظار داشت که در بحث «آکسان‌ها» و در بحث تأکیداتی که در لحن کلام باید استفاده شود و یک عرب به صورت مادرزادی آنها را فراگرفته است، فرا بگیرد و استفاده کند. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم یک استاد ایرانی به همان ترتیب آن نکات فنی را رعایت کند. گرچه از نظر صوت و از نظر استفاده از مقامات، قراء ایرانی در کمال مطلوب هستند، اما در بخش «نبر» و استفاده از «آکسان‌ها» به نظر می‌رسد قراء و اساتید ایرانی باید بیشتر کار کنند و لحن کلام و لحن‌الاداء را باید بیش از این تلمذ کنند.
این پیشکسوت قرآنی کشور در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود در مورد نقش جلسات سنتی قرآن در رساندن ترتیل به جایگاه ایده‌آل آن، اذعان کرد: قطعاً جلسات سنتی نیز نقش خود را دارند. با توجه به اینکه در جلسات سنتی بیشتر بر روی صحت قرائت یا حفظ قرآن تأکید می‌شود، این مرتبه از تلاوت مورد توجه است، با این وجود بیشتر جلسات سنتی قرائت تحقیق را استفاده می‌کنند و کمتر به ترتیلخوانی می‌پردازند. هرچند من شخصاً غیر از نوجوانان - که بیشتر باید تحقیق کار کنند و به صورت تقلیدی این نوع قرائت را فرا بگیرند - ترجیح می‌دهم در بین بزرگسالان، کسانی که مایل هستند تلاوت را یاد بگیرند از مرتبه ترتیل استفاده کنند.
سادات‌فاطمی در مورد علت‌های عدم توجه کمتر به قرائت ترتیل در جلسات سنتی قرآن، گفت: معمولاً در جلسات سنتی آموزش قرآن، مبنای کار، صحت قرائت است، آموزش صحت قرائت نیز باید با تأنی و آرامش همراه باشد و تندخوانی ملاک نیست، بلکه کیفیت تلاوت مورد نظر است. وقتی چنین تأکیدی وجود دارد، قطعاً مرتبه تحقیق بیشتر می‌تواند مورد نظر باشد. برای اینکه فرصت برای جا انداختن احکام و آموزش‌ها بیشتر است، در قرائت تحقیق هم قاری می‌تواند رعایت کند و هم استاد بهتر می‌تواند آموزش خود را انجام دهد، در حالی که در مرتبه ترتیل یا تدویر این فرصت کم است و خود تندخوانی باعث می‌شود نوآموز کمتر بتواند آن صحت قرائت را رعایت کند.
این فعال قرآنی کشورمان در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد ترتیل‌هایی که موسوم به ترتیل خلیجی هستند و بسیاری از کارشناسان نیز آن را غیر استاندارد می‌دانند، گفت: قطعاً این ترتیل‌ها غیر استاندارد هستند. من از گوش دادن به این ترتیل‌ها به شدت پرهیز می‌کنم و به شاگردان جلسه نیز تأکید می‌کنم که این نوع ترتیل‌ها را استماع نکنند. به این علت که لحن مورد استفاده در این نوع ترتیل‌ها لحن مناسب و اصیل نیست و اکثراً تحت تأثیر الحان مستعربین، هستند. افرادی همچون «شیخ حذیفی» که اصالتاً عرب نیستند، اینگونه‌اند. این افراد از لحن مناسب استفاده نمی‌کنند و تلاوت آنها از نظر لحنی و صوتی و استفاده از مقامات موسیقی ممکن است، جذاب باشد، اما لحن تلاوت که لهجه مناسب اصیل عربی هست به خوبی رعایت نمی‌کنند و همین موضوع برای کسانی که استماع می‌کنند، صدماتی را در لحن ایجاد می‌کند. بنابر این من شخصاً گوش نمی‌دهم و توصیه می‌کنم، کسی گوش ندهد.
وی همچین در مورد علت نامطلوب بودن این نوع تلاوت‌ها، اظهار کرد: کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان از نظر قرائت نسبت به مصر بسیار عقب هستند. شاید علت این عقب‌ماندگی جنبه اعتقادی داشته باشد، با توجه به اینکه نفوذ وهابیت در کشور عربستان، مبنای کار بوده، این عقب‌افتادگی به وجود آمده است. شاید هم دلایل دیگری داشته باشد. لذا تلاوت در این کشورها کلاً رشد نکرده است. در کشورهای حاشیه خلیج فارس کمتر قاری‌ای را می‌بینید که در حد استاندارد بتواند تلاوت کند. طبیعتاً وقتی سطح قرائت در این کشورها پایین است، سطح تلاوت به روش ترتیل هم به همین صورت از کل تبعیت می‌کند و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم، سطح ترتیلخوانی آنها در سطح استاندارد بالایی باشد.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود به نقش رسانه‌ها در آموزش ترتیل اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر صداوسیما و رسانه ملی نقش بسیار مهمی در گسترش تلاوت قرآن و خصوصاً در مرتبه ترتیل داشته است، با پخش کردن مستقیم و یا ضبط شده قرائت‌های ترتیل در ماه مبارک رمضان، این توجه به اوج رسیده است. همین مسائل تأثیر بسیار خوبی هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور خواهد گذاشت. در داخل کشور باعث شده مردم بیشتر به قرآن توجه کنند و پای تلاوت زیبا و صحیح قرآن قرار بگیرند و قرآن را ختم کنند. در بحث تأثیرات بیرونی نیز باعث می‌شود، افرادی که نادانسته ایرانی‌ها را به تفاوت قرآن در ایران با دیگر کشورها یا ناآگاهی نسبت به قرآن متهم می‌کردند، حرف‌هایشان بی‌اثر شود. رسانه‌های مکتوب و فعال در فضای مجازی هم می‌توانند به نوعی چنین وظیفه‌ای داشته باشند. من در گروه‌های تلگرامی دیده‌ام که برخی گروه‌ها ترتیلخوانی یک صفحه از قرآن را در دستور کار خود دارند و هر روز یک صفحه از ترتیل قرآن را بارگذاری می‌کنند و مخاطبان این یک صفحه را گوش می‌دهند. این کار در جهت گسترش تلاوت قرآن و صحت قرائت قرآن تأثیرگذار است.
سادات فاطمی در بخش پایانی صحبت‌های خود در مورد بومی‌سازی ترتیل در کشور با تأکید بر اینکه بنابر این نیست که ما ترتیل بومی داشته باشیم، گفت: دستور و روایت داریم که می‌فرماید، «اقرءوا القرآن بلحون العرب وأصواتها» این یعنی دستور داده شده است که از قرائت عرب و شیوه‌های تلاوت عربی استفاده کنیم. بنابر این ما بنا نداشته‌ایم در زمینه بومی‌سازی ترتیل کار کنیم وگرنه توان این کار وجود دارد تا بتوانیم از شیوه خاص ایرانی یا موسیقی ایرانی برای تلاوت قرآن استفاده کنیم. اساساً به عنوان یک اعتقاد به این موضوع نگاه می‌کنیم که قرآن باید به لحن عربی و شیوه‌های عربی تلاوت صورت بگیرد و همیشه به دنبال این بوده‌ایم که خودمان را به بهترین مدل از لحن عربی که توسط مصری‌ها استفاده شده است، نزدیک کنیم و با تقلید از بزرگان قرائت مصری سعی کرده‌ایم آن شیوه را بیاموزیم و به دیگران نیز انتقال دهیم.
مطالب مرتبط
