شعر آیینی؛ شاخه پُربار ادبیات فارسی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان جنوبی، از آن ‌زمان که که فردوسی حکیم در وصف علی(ع) سرود منم اهل بیت نبی(ع)/ ستاینده خاک پای وصی تا به امروز که شاعران جوان در پرتو فرهنگ ناب انقلاب اسلامی اینگونه می‌سرایند یک بیت بعد واژه لب تشنه را گذاشت/ تن را جدا گذاشت و سر را جدا گذاشت/ حس کرد پا به پاش جهان گریه می‌کند/ دارد غروب فرشچیان گریه می‌کند، همواره شاعران بسیار بوده‌اند که هنر خود را در خدمت دین به کار گرفته‌اند.

شعر با احساس انسان‌ها سر و کار دارد و دین نیز باوری است که از فطرت انسان‌ها برخاسته است و اگر این احساس و فطرت ناب انسانی در تعامل با هم شعری را خلق کنند که ما آن را شعر آیینی می‌نامیم بی‌شک مورد پسند ذائقه بشری خواهد بود.

اما سخن اینجاست که شعر آیینی از چه دوره‌ای در تاریخ ایران رشد و گشترش پیدا کرد و اکنون در چه وضعیتی قرار دارد، آیا شاعران جوان ما اقبالی به سرودن اشعار آیینی دارند یا خیر؟

جعفر عباسی، شاعر بیرجندی که بیشتر در حوزه شعر آیینی فعالیت می‌کند، در این زمینه به خبرنگار ایکنا گفت: شعر آیینی نشأت گرفته از باورهای دینی مردم است که به صورت ستایش شخصیت‌های دین، مذهب و یا مراسم آیینی جلوه پیدا می‌کند.

وی با اشاره به اینکه شعر آیینی تنها سوگ و مرثیه نیست، اظهار کرد: بعضی افراد حتی شعر دفاع مقدس که در تجلیل از ایثار و مقاومت است را نیز شعر آیینی می‌دانند که به نظر می‌رسد برداشت درستی است و به طور خلاصه هدف شعر آیینی نشان دادن شجاعت و حماسه شخصیت‌های دینی و معرفی قضائل آنان است.

شعر آیینی از همان زمان پیامبر(ص) آغاز شد
این شاعر بیرجندی بیان کرد: شعر آیینی از همان زمان پیامبر(ص) آغاز شد و در زمان امام سجاد(ع) شاعر به نام فرزدق شعر مشهوری در وصف اهل بیت(ع) سرود و این رویه ادامه داشت تا زمان اما رضا(ع) که دعبل خُزاعی نیز شعر در وصف اهل بیت(ع) گفت که امام هشتم(ع) بیتی نیز به شعر او اضافه کرد.

عباسی ادامه داد: در کشور ما نیز از همان قرن دوم هجری شاعران آیینی وجود داشته‌اند که نمونه آنان بلخی است  که در وصف شهدای کربلا شعری سروده است  و این رویه تا قرن هفتم و هشتم ادامه می‌یابد که در این زمان نیز مولوی اشعاری در وصف پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) داشته است.

وی افزود: در زمان صفویه به علت رسمی شدن مذهب شیعه شعر آیینی رشد و گسترش خاصی داشته و به ویژه از زمان تهماسب صفوی شاعران بسیاری در وصف اهل بیت(ع) و شهدای کربلا  شعر سرودند و طبع آزمایی کردند.

دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی سکوی‌پرشی برای شاعران شعر آیینی
این شاعر بیرجندی یادآور شد: دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی سکوی پرشی برای شاعران شعر آیینی بود و توجه رهبر انقلاب به بحث شعر و شعر شناس‌بودن ایشان نقش غیر قابل انکاری در رشد شعر در جامعه داشته است.

عباس سروری، مسئول کانون مداحان بیرجند نیز درباره مفاهیم شعر آیینی گفت: شعر آیینی که مورد استفاده مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) قرار می‌گیرد باید حاوی پیام و اندرز باشد و افراد را با فضائل اهل بیت(ع) آشنا سازد.

وی اظهار کرد: بارها مشاهده کرده‌ایم که شعری خوش وزن  است و از آرایه‌های ادبی نیز به درستی استفاده شده اما حاوی پیام نیست در حالی که رهبر انقلاب همواره توصیه به اشعار حاوی پند و اندرز داشته‌اند و این مهم باید مورد توجه قرار گیرد.

مسئول کانون مداحان بیرجند بیان کرد: به نظر من مداح قبل از آنکه وارد سبک و ریتم شود ضرورت دارد شعرشناس باشد و علت اینکه گاه به مداحی‌هایی روبه‌رو می شویم که دارای ایرادات و اشکالاتی هستند به آشنا نبودن مداح با شعر برمی‌گردد.

ذاکران قدیمی به مؤلفه‌های عزاداری صحیح توجه داشته‌اند
سروری ادامه داد: هر چه شهرها و استان‌ها کوچکتر باشد و عزاداری‌ها شکل سنتی خود را حفظ کرده باشد آسیب‌های اشعاری که در مداحی‌ها استفاده می‌شود کمتر است چرا که ذاکران قدیمی ما به مؤلفه‌های یک عزاداری صحیح توجه داشته‌اند.

وی یادآور شد: اگر می‌خواهیم مداحان ما مسیر درست و صحیحی در بحث انتخاب شعر و سایر مسائل را مراعات کنند بهتر است در طول سال کلاس‌های آموزشی با حضور اساتید برجسته و شاخص برای آنان گذاشته شود.

خسرو حسنی شاعر آیینی اهل بیرجند نیز در این زمینه گفت: شعر آیینی ریشه در اعتقادات عمیق دینی مردم دارد و در حقیقت ارادت اهل به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌باشد و حاوی پیام‌هایی برای شنونده است.

وی اظهار کرد: شعر آیینی تنها مدح و منقبت نیست بلکه در خود نکات و پیام هایی را نهفته دارد، به عنوان مثال وقتی گفته می شود یا علی ما نهروانی نیستیم/ در پی ناهمزبانی نیستیم علاوه بر مدح در خود نکته ای روشن دارد.

شعر آیینی در تمام ادوار تاریخ ادبیات ایران با فراز و فرودهایی وجود داشته است.
این شاعر بیرجندی بیان کرد: به طور کلی شعر آیینی ابتدا در فرهنگ و ادبیات عرب ظهور پیدا کرد و تا سال 250 هجری در ایران از این گونه شعری خبری نبود و زمانی در سرزمین ما رواج پیدا کرد که اسلام بر همه شئون زندگی ایرانیان سایه افکنده بود.

حسنی ادامه داد: در قرن سوم و چهارم هجری شعر آیینی در ایران توسعه پیدا کرد و کسانی چون شهید بلخی و کسایی مروزی در این حوزه شعری ورود پیدا کردند و در اشعار فردوسی نیز رگه‌های از شعر آیینی یافت می شود.

وی افزود: این مسیر تا ناصر خسرو، سنایی، خاقانی ادامه یافت تا به  افرادی چون نظامی و سعدی و... رسید و در حقیقت می‌توان گفت شعر آیینی در تمام ادوار تاریخ ادبیات ایران با فراز و فرودهایی وجود داشته است.

شعر آیینی عامل مهمی در جهت راهنمایی و بیداری انسان ها
این شاعر آیینی با اشاره به اینکه شعر آیینی شاخه پربار ادبیات فارسی است، گفت: شعر آیینی به عنوان یک هنر ناب دینی از آنجایی می‌تواند عامل مهمی در جهت راهنمایی و بیداری انسان‌ها و جوامع داشته باشد همواره مخاطب خاص خود را داشته است.

حسنی اظهار کرد: در دوره ما نگاه ویژه‌ای به شعر آیینی وجود دارد و دو عنصر شعر آیینی یعنی قرآن و عترت(ع) در شعر شاعران حرف اول را می‌زند و بعد از انقلاب نیز جوانان اهل ادب بسیاری به سمت شعر آیینی آمدند.

وی یادآور شد: اگر نگاهی به جشنواره‌هایی که در حوزه شعر و به ویژه شعر آیینی برگزار می‌شود نگاهی بیندازیم درمی‌یابیم که چگونه جوانان ما در این عرصه خوش درخشیدند که این روند ادامه خواهد یافت.