جانمایی مناسب و محتوای تفکر برانگیز؛ مؤلفه‌های اصلی در تأثیرگذاری نمادهای شهری
گروه هنر: مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران معتقد است جانمایی مناسب و نیز پیامی که توسط یک اثر منتقل می‌شود که باید باعث ایجاد تفکر در بین مردم شود، مؤلفه‌های اصلی در تأثیرگذاری نمادهای شهری به ویژه نمادهای مذهبی است.
 |
سیدمحمدجواد شوشتری، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در مورد جانمایی نمادهای قرآنی و هنر اسلامی در فضای شهری اظهار کرد: هنر اسلامی مبحث جدیدی در جامعه ما نیست و با رواج اسلام در ایران اتفاق افتاده است؛ عناصر معماری مثل مسجد، گنبد، محراب، گلدسته و ... نمادهایی هستند که ارتباط مستقیم با هنر اسلامی دارند و این از ابتدا مشخص بوده است.
وی افزود: اینکه چه کنیم تا در دوران معاصر، شهری اسلامی داشته باشیم، وابسته به کالبد شهر یا ساخت و ساز در آن است که این خود ارتباط با قوانین شهری دارد. در ساخت و ساز ساختمان‌ها در گذشته در شهرهایی چون تهران از یک سری ضوابط و قوانین در جهت بهره‌گیری از هنر اسلامی پیروی می‌شد.
شوشتری ادامه داد: با توجه به اینکه متاسفانه در دوره کنونی در دانشگاه‌ها نگاه سنتی تقویت نشده است و معماران ما به این حوزه کمتر علاقه‌مندی نشان داده‌اند و اغلب با نگاه معماری مدرن به کالبد شهر نظر داشته‌اند و قوانین نیز، اجباری را در این زمینه پیگیری نکرده است تا معماران حتما براساس معماری اسلامی کار کنند؛ از این جهت ما با یک خلا روبرو هستیم.
وی عنوان کرد: با نگاهی به دروازه‌های قدیمی تهران همچون دروازه دولت می‌بینیم که مشاهده این نوع بناهای هنری رفع خستگی می‌کند؛ هنری که از این ابنیه برمی‌خیزد هنری ایرانی اسلامی و اصیل است، اما با ارزیابی سلایق مردم نقیض این را مشاهده می‌کنیم. از آنجا که بسیاری از مردم، ماهواره‌زده شده‌اند و عمدتا فیلم‌های خارجی می‌بینند، زیبایی‌ها، رنگ و لعاب ساختمان‌ها و فضای شهری غرب را می‌پسندند.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران عنوان کرد: به همین جهت شما در حال حاضر در تهران و بسیاری شهرهای بزرگ استفاده پیش از اندازه از کامپوزیت و شیشه در نمای ساختمان را به وفور می‌بینید که اینها عمدتا برگرفته از معماری‌های غرب است.
شوشتری در مورد وظیفه سازمان زیباسازی در چنین فضایی اظهار کرد: از آنجا که مسئولیت طراحی شهری از حیث نمادهای فضاهای عمومی شهر همچون میادین، اتوبان‌ها و بالا بردن کیفیت منظر شهری از وظایف سازمان زیباسازی است، ما به این حوزه توجه کرده‌ایم که در نقاشی‌های دیواری ماندگار و نیمه ماندگار و حتی مجسمه‌ها، بر روی جانمایی آثار انرژی بیشتری بگذاریم و جایی را مشخص کنیم که تاثیرگذاری و حرمت اثر را زیر سؤال نبرده و در جهت افزایش آن کارکرد داشته باشد.
وی بیان کرد: سؤال این است که چگونه می‌توان هویت دینی شهر را افزایش داد؟ جانمایی درست اثر هنری تاثیر بسیاری در تاثیرگذاری آن دارد، همچنین انتخاب اثری که بیشترین توجه را به خود جلب کند و زیبا باشد بسیار با اهمیت است. ما الان بیش از 2 هزار نقاشی بر روی دیوارهای تهران داریم که از میان آنها در حال حذف کردن نزدیک به 300 نقاشی دیواری هستیم، زیرا این طرح‌ها و نقاشی‌ها در جای مناسب خودش قرار نگرفته است.
شوشتری مطرح کرد: بعد از جانمایی صحیح اثر، پیامی که توسط آن منتقل می‌شود از اهمیت بسیاری برخوردار است. گاهی اوقات پیام اثر این است که مخاطب را با طبیعت و آفریدگار آن آشنا می‌کند و به شکر و سپاس وا می‌دارد؛ گاهی اوقات پیام به صورت مستقیم در شکل آیات کلام‌الله یا ذکور ارائه می‌شود. اثر هنری نصب شده در سطح شهر باید خواص‌پسند و عوام‌فهم باشد.
وی ادامه داد: نمی‌توانیم اثری را در سطح شهر نصب کنیم که زائیده ذهن هنرمند باشد و هر کس برداشت خودش را از آن داشته باشد و استنباط‌ها متفاوت باشد. اثری هنری باید بتواند اثر خود را بگذارد و مردم آن را بفهمند، مخصوصا وقتی که در فضای عمومی شهر نصب می‌شود.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران عنوان کرد: ممکن است با این شرایط برخی هنرمندان متذکر شوند که اثر ارائه شده در فضای عمومی شهر ضعیف است؛ اما در این زمینه باید به سواد هنری مردم توجه کنیم و آثار باید متناسب با سواد هنری مخاطبان در شهر نصب شود و به تدریج در جهت رشد سواد هنری و بصری مردم تلاش شود.
وی خاطرنشان کرد: اثری که در سطح شهر نصب می‌شود باید یادآوری‌کننده و تذکردهنده باشد؛ ارائه تصاویر شهدا در سطح شهر به این دلیل است که یاد آوری کنیم که زندگی در شهری زیبا، نتیجه خون شهدا است و باید از آنها شاکر باشیم. هنگامی که آیه قرآن در سطح شهر کار می‌شود هدف از آن علاوه بر اثر بصری آیات، تدبر در مفهوم و معنای آن نیز هست.
شوشتری مطرح کرد: ارائه پیام‌های تربیتی و فرهنگی در سطح شهر، تنظیم رفتار عمومی شهروندان است؛ گاهی شکل و ظاهر و جذابیت اثر اهمیت دارد اما مهمتر از آن مفهوم ارائه شده در آن است؛ البته که ارائه بهترین پیام با بدترین شکل ظاهری اثربخش نخواهد بود؛ بنابراین محتوا و کالبد باید در کنار یکدیگر باشد تا بتوانیم شهر را بدرستی بسازیم.
وی متذکر شد: مردم ما به قیام عاشورا و حضرت سیدالشهدا(ع) احترام می‌گذارند و امام حسین(ع) خود دارای فرهنگی هنری است، یعنی فرهنگی دارد که با خود هنر می‌آورد؛ هنر ویترین فرهنگ است؛ شما باید توانایی این را داشته باشید که این هنر را مدرن کنید و با پرداختن به آن، آن را مطابق سلیقه و ذوق مردم معاصر کنید، آن را به‌روز کنید و در کنار سنت‌ها فراموش نکنید و نوستالژی آن هم به فراموشی سپرده نشود.
شوشتری با اشاره به این موضوع که در سفارش اثر به هنرمند، نیازمند ممارست، پیگری و صبوری هستیم عنوان کرد: اینکه این کار با ساختار جدید اجرا شود نیازمند خلاقیت است؛ هنرمند اینجاست که می‌تواند هنر خود را نشان دهد.
وی با اشاره به حجم ساخته شده در میدان امام حسین(ع) گفت: این نگاه جدید هنری است که می‌تواند بسیاری مفاهیم را در بربگیرد در این عرصه، هنر، خلاقیت و یادآوری نوستالژیک به چشم می‌خورد، اینها باید در کنار یکدیگر اتفاق بیفتد تا شهر غریبه و کهنه به نظر نیاید.
مدیرعامل سازمان زیباسازی اظهار کرد: شهر باید هم یادآور گذشته باشد، هم پیام داشته باشد، هم از اتفاقات جدید بهره گیرد و آثار متناسبی با آن در آن دیده شود. تلفیق اینها می‌تواند به شهروند پیام دهد. شهر باید با انتقال پیام به شهروند جهت دهد، شهر به خودی خود یک رسانه است و باید از این رسانه بودن بهترین استفاده را بکند و البته که نیاید آنقدر المان کار کنیم که همه دلزده شوند.
وی ادامه داد: مشکل ما این است که باید بتوانیم آثار را به درستی در شهر جانمایی کنیم، سپس هنرمندان ما باید به این فکر باشند که خلاقیت را از دل آیات و احادیث و تاریخ اسلام استخراج کنند و آن را به درستی به مردم منتقل کنند.
شوشتری گفت: گاهی اوقات نمی‌توانیم پیام‌هایی را که از دین مان می‌گیریم به درستی به مردم منتقل کنیم؛ خیلی از پیام‌های دین پیام‌های اخلاقی است. در خیلی موارد دین به موارد بسیاری توجه و اعتقاد دارد که ما از آن غافلیم. باید سعی کنیم لطافت‌ها و زیبایی‌ها دین را با هنر به مردم نشان دهیم .
وی افزود: با توجه به کم مطالعه کردن مردم با ارائه یک اثر حجمی باید آنان را به تفکر وا داریم این کار ظرفیتی است که باید در شهر انجام شود ما در حال تمرین آن هستیم. با هنرمندان تمرین ساخت می‌کنیم در جانمایی آثار تمرین می‌کنیم، در بهره برداری از آیات و روایات در حال تمرین کردن هستیم و به طور کلی اول راهیم.
شوشتری خاطرنشان کرد: نمادهای دینی همچون محراب، گلدسته، مناره، گنبد و ... باید در جایی خودش دیده شود. اعتدال در دین اسلام بسیار توصیه شده و باید به‌خوبی حفظ شود. اگر تعداد این نمادها افزایش داده شود برای جلوگیری از تکرار و اثر منفی باید در آن تنوع ایجاد شود. مثلا در ایران گلدسته‌های سنگی استفاده نمی‌شود اما می‌توانید در دروازه دولت تهران به عنوان یک بنای قدیمی چند نوع گلدسته ببینید، که ضمن اینکه در اندازه با یکدیگر هماهنگ هستند و هارمونی دارند در شکل با یکدیگر متفاوت هستند و این هارمونی و تاوت باید با یکدیگر آمیخته شود.
وی به دو اصل در زیباسازی اشاره کرد و گفت: رنگ در روز، نور در شب اصول زیباسازی هستند. توقع چنین امکاناتی خوب است، اما ما اول راهیم. قائدتا باید نمادهای مذهبی در شهر گسترش پیدا کند اما توجه به این نکته ضروری است که نگهداشت این نمادها بسیار مهم است، و این کار نه فقط توسط ما به عنوان شهرداری باید انجام شود، بلکه توجه مردم باید به آن چشم‌گیر باشد و مردم به حفظ زیبایی حساسیت داشته باشند.از سوی دیگر هنرمندان نیز باید حساس باشند و حساسیت خود را افزایش دهند و از مسئولین درخواست داشته باشند و از آنها بخواهند تا در زمینه تخصص آنها کارها را پیش ببرند.
وی در پایان با اشاره به جلساتی که توسط سازمان زیباسازی و کمک معماران در دانشگاه تهران برای بررسی بنای دانشگاه تهران تشکیل می‌شود اظهار کرد: ارتباط میان هنرمندان و مسئولان باید به اعتدال مناسبی برسد.
